De woorden wat en dat worden vaak door elkaar gebruikt. Ik twijfel zelf ook weleens dus dat (hierover is geen twijfel mogelijk) vind ik een extra goede reden om uit te leggen wanneer je wat en wanneer je dat gebruikt.
Wat of dat?
WAT gebruik je meestal als het woord volgt op een onbepaald woord, zoals niets, iets, het enige of alles. WAT wordt ook gebruikt als het verwijst naar een bijvoeglijk naamwoord dat zelfstandig wordt gebruikt, zoals het leukste, het laatste of het mooiste, woorden die vaak de overtreffende trap zijn. Het kan ook na een (rang)telwoord worden gebruikt zoals ‘het eerste wat ik straks doe ik als thuis ben is de kat eten geven.’
Wat EN dat zijn correct
Om het nog wat lastiger te maken kun je in sommige gevallen wat vervangen door dat. Beide varianten zijn dan correct. Kijk vooral zelf of de betekenis van de zin dan nog klopt. Dit voorbeeld van Onze Taal laat dat duidelijk zien:
- Dit boek is het mooiste wat ik ooit heb gelezen. (Betekenis: van alles wat ik ooit gelezen heb, dus ook inclusief kranten, tijdschriften en zo, is dit boek het mooist.)
- Dit boek is het mooiste dat ik ooit heb gelezen. (Betekenis: van alle boeken die ik gelezen heb, is dit het mooiste boek. Je kunt achter mooiste het onzijdige woord boek invullen.)
DAT gebruik je als je duidelijk naar iets of iemand verwijst. ‘Het meisje dat op mijn kat heeft gepast’ of ‘Het boek dat ik voor jou heb gekocht.’
Ezelsbruggetje
Is er een duidelijke verwijzing naar wat omschreven wordt (een muis, een boek, een vakantie, een kaars)? Dan gebruik je het woord dat. Bij minder duidelijke verwijzingen en de overtreffende trap wordt de voorkeur gegeven aan wat. Als het terugslaat op een hele zin gebruik je wat. Kijk maar eens naar onderstaand voorbeeld:
- Hij bleef me dagelijks berichtjes sturen, wat ik leuk vond.
- De voetbalclub wist niet meer te scoren, wat jammer is.
Heb je vragen over deze taaltip of ideeën voor een volgende uitleg? Ik hoor het graag!